Door Wim de Bruin
Het is aan te bevelen om Van Veluws boek Jezus’ kruisdood in beeld aan te vangen met het doornemen van de inleiding en de bijlage achterin. Hier legt de auteur uit waarom beelden zo belangrijk zijn bij dit belangrijke geloofsonderwerp. De Bijbel kent namelijk geen uitgewerkte ‘leer van de verzoening door Christus’ kruisdood‘. En hoewel logische argumenten van groot belang zijn, blijken we daarmee geen volledige grip te krijgen op het mysterie van kruis en opstanding. Verhalende beschrijvingen kunnen ons dan op een andere manier de betekenis laten zien. Dat gebeurt al in de Bijbel zelf. Metaforische taal kan ramen naar de echte werkelijkheid van God openen, wanneer letterlijk taal daartoe niet voldoet.
Maar liefst 13 bijbelse en 35 eigentijdse beelden presenteert Bert van Veluw in dit boek. Die veelheid is volgens hem nodig omdat het verlossend en verzoenend handelen van God in Jezus Christus is zo’n gecompliceerde en rijke gebeurtenis is. Met de beelden van een kathedraal, diamant of mozaïekvloer illustreert Van Veluw dat vele verschillende metaforen elkaar aanvullen. Daarbij heeft elk beeld een bepaalde zeggingskracht, maar ook grenzen. Van belang is ook Van Veluws vaststelling dat de bijbelse beelden uitgangspunt blijven, de eigentijdse metaforen gelden als extra hulpmiddelen.
Eigentijdse metaforen
Het deel met eigentijdse metaforen begint met het bekende verhaal van de redding van opgesloten mijnwerkers. De geboorde mijnschacht verbeeldt de van God uit herstelde verbinding tussen God en mensen, die door veronachtzaming van de veiligheidsvoorschriften hun wereld zagen instorten. Het aspect van de directeur die in een overall met gevaar voor eigen leven naar de mijnwerkers afdaalt, kan staan voor God die in Christus zelf naar ons toekomt. Onder het kopje ‘Grenzen’ noemt Van Veluw dat deze metafoor niets over de wijze waarop de schuld van de mijnwerkers wordt goedgemaakt. Ook het sterven van Jezus wordt door dit beeld niet verduidelijkt.
Van de 35 moderne metaforen zijn enkele ontleend aan films, zoals ‘Frozen’ en ‘Armageddon’. Ook de in christelijke kringen veel getoonde Tsjechische film ‘Most’ komt langs, met het beeld van de treinwachter die zijn zoon opoffert om mensen in een trein te redden. Terecht schrijft Van Veluw zeer kritisch over de vergelijkingen in deze film, die vooral de trekken van een Griekse tragedie en het bijbehorende noodlotsdenken ademen. Beter bruikbaar is het indrukwekkende getuigenis over de Franse politieman Arnaud Beltrame, die tijdens een gijzeling in een supermarkt bewust de plaats innam van een gewonde vrouw en dat met zijn leven betaalde.
Een boeiende kijk op de eigen positie van de auteur krijgen we bij het beeld over ‘de bliksem en de bliksemafleider’. Deze metafoor wordt dikwijls gebruikt voor het het neerkomen van Gods toorn, die gelukkig door de bliksemafleider (de gekruisigde Christus) wordt opgevangen. God wordt volgens Van Veluw dan een boze god, wiens gemoedstoestand moet worden ‘umgestimmt’. Reeds in zijn dissertatie (2002) wees de auteur deze visie als een heidense voorstelling van genoegdoening af. Op dit punt is volgens mij nog wel enige discussie te voeren. De wat kinderachtige beschrijving van ‘de boze god wiens toorn moet worden gestild’ is niet hetzelfde als de wel degelijk bijbelse notie van Gods toorn om vertreden recht en gekwetste liefde. Toorn is daarbij geen blinde woede of haat, maar uiting van Gods volkomen heiligheid en rechtvaardigheid. Met een beeld verwoord: Onze menselijke onheiligheid en onrechtvaardigheid veroorzaken in zijn nabijheid ‘kortsluiting’. Idee voor een 36e eigentijds beeld ter verheldering?
Bijbelse beelden in Jezus’ kruisdood in beeld
Van de 13 bijbelse beelden zijn de meeste wel bekend. Ook deze metaforen belichten verschillende aspecten van de verzoening door Jezus’ kruisdood: de vrijkoping van slaven, ruilhandel, strijd op het slagveld, het recht in de rechtbank, bevrijding uit de gevangenis… Uitgebreid schrijft Van Veluw over de veelvoudige symboliek van het offer en de toepassing daarvan op Jezus. Ook enkele typologisch op te vatten oudtestamentische bijbelverhalen neemt Van Veluw hier op, zoals het kind van David en Batseba. Mooi, maar de keuze lijkt wat willekeurig en exegetisch kwetsbaar. Waarom deze keuze en niet de oudtestamentische Jozef of koningin Ester? Bij de bijbelse beelden die direct op het mysterie van Jezus’ kruisdood slaan, zou ‘het overnemen en wegdragen van een last’ (Jes. 53:4; Joh. 1:29; Hebr. 12:1-2) mogen worden toegevoegd.
Geloofsoverdracht
Bert van Veluw schreef dit boek om te gebruiken in allerlei situaties waar verzoening en verlossing ter sprake kunnen komen. Van de zondagse preek tot catechese, van kindermomenten in de kerkdienst tot pioniersplekken. Het lijkt me daar heel geschikt voor, niet in minst vanwege de onmiskenbare gave van de schrijver om helder en beeldend te formuleren. Van harte hopen we dat het velen mag helpen op de weg van het geloof in onze Heer en Verlosser!
‘Jezus’ kruisdood in beeld. Hedendaagse en bijbelse metaforen van verzoening en verlossing’ verscheen bij uitgeverij Van Warven (Kampen 2022) en kost € 19,95.
Dr. Wim de Bruin is oudtestamentisch bijbelwetenschapper en als predikant verbonden aan de Hervormde Gemeente Bleiswijk, wijkgemeente Dorpskerk