Door dr. Jacques Schenderling
Onlangs las ik een preek waarin de voorganger iets vertelt over de betekenis van de uitdrukking ‘El Shaddai’, een eretitel die in de Bijbel aan God wordt toegekend (onder andere in Psalm 91:1). Hij beweert dat deze uitdrukking ontleend is aan het Hebreeuwse woord ‘shad’, dat ‘(moeder)borst’ betekent. De link naar de ‘moederlijke kant van God’ is snel gemaakt en daarover wordt nog wat verder gespeculeerd. Na lezing vraag ik me af: Hoe komt hij aan deze informatie? In de nieuwe vertaling (NBV 2004) wordt ‘Shaddai’ weergegeven als ‘Ontzagwekkende’ en dat zal een reden hebben. Dus even op Google kijken en inderdaad: daar wordt druk gespeculeerd over de link tussen ‘Shaddai’ en ‘shad’ (borst). Dan maar eens een paar bekende theologische handboeken raadplegen. In deze boeken wordt bij de etymologie van het woord ‘Shaddai’ de suggestie ‘shad/borst’ weliswaar telkens vermeld, maar ook unaniem afgewezen. Ook een recent artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Vetus Testamentum (2019) wijst deze mogelijkheid als ‘niet plausibel’ van de hand. De redenen die daarbij genoemd worden zijn overtuigend en onweerlegbaar. Kortom: de bedoelde voorganger heeft z’n huiswerk niet goed (genoeg) gedaan en onbedoeld meegewerkt aan het verspreiden van desinformatie.
Waarheid kost wat
Een paar jaar geleden las ik het indrukwekkende boek Truth and Truthfulness van de Engelse filosoof Bernard Williams (1929 – 2003). Nog vóór de internetrevolutie wees hij op de gevaren van desinformatie voor de samenleving als geheel en met name voor de democratie. Wat me vooral is bijgebleven uit zijn betoog is de stelling dat het vaststellen van de waarheid vaak een flinke inspanning kost. Bernard noemt dat ‘the investigative investment’, de prijs die we moeten betalen om informatie te vinden, te checken en te beoordelen. Hij zegt vervolgens dat er twee soorten obstakels zijn die ons kunnen hinderen om de waarheid te achterhalen, externe en interne. Een ‘extern’ obstakel kan zijn dat een instantie, bijvoorbeeld de overheid, bepaalde feiten probeert af te schermen. Maar meer in het algemeen is de complexiteit van de moderne wereld een groot extern obstakel bij het doen van ware beweringen. Om iets zinnigs te kunnen zeggen over bijvoorbeeld het stikstofbeleid moet je in feite jarenlang studie maken van problematiek.
Daarnaast hebben we te maken met ‘interne’ obstakels bij het vinden van de waarheid: zelfmisleiding, wensdenken, de neiging te geloven wat ons het beste uitkomt en vooral luiheid. Deze ‘interne’ factoren zorgen ervoor dat mensen vaak een schakel worden in het doorgeven van onjuiste informatie. Ze hebben iets gevonden op internet of gehoord van een bekende, en geven deze informatie kritiekloos door aan anderen. Zo laten we ketens van desinformatie ontstaan die enorme schade kunnen aanrichten.
Vaccineren
Als je ‘ware’ beweringen wilt doen, moet je volgens Williams dus bereid zijn om daarin tijd, moeite en geld te investeren en om soms teleurstellingen te incasseren. Want niet ieder onderzoek zal uitmonden in iets dat we verwachtten of hoopten te vinden. Om ervoor te zorgen dat je niet eindeloos veel tijd kwijt bent met eigen onderzoek, kun je natuurlijk ook een veilige methode kiezen die je meestal bij betrouwbare resultaten brengt. In het voorbeeld dat ik hiervoor noemde, koos ik ervoor om betrouwbare handboeken en een wetenschappelijk tijdschrift te raadplegen om de etymologie van ‘Shaddai’ in beeld te krijgen. Nog een voorbeeld om dat te verduidelijken.
Dit najaar zijn er weer vaccinatierondes voor corona en griep. Alle medewerkers in de zorg krijgen het advies deze vaccinaties te halen, (a) om onnodig ziekteverzuim te voorkomen in een sector die al onder druk staat, en (b) om het risico te verminderen dat ze kwetsbare cliënten in aanraking brengen met een potentieel gevaarlijk virus. Van mensen die in de zorg werken hoor ik echter, dat lang niet alle medewerkers deze prikken halen. De eerste vraag is dan: is er voldoende betrouwbare informatie beschikbaar over bijvoorbeeld de effectiviteit van de coronavaccinatie? Het antwoord is ‘ja’, want uit een omvangrijk onderzoek is gebleken dat bijvoorbeeld het risico op ziekenhuisopname bij 50-plussers door de vaccinatie met 65-70% afneemt (Medisch Contact 04-08-2023). En bij een ander onderzoek bleek dat de kans op overdracht van corona naar derden met 64% afneemt na een prik (Journal of Infectious Diseases 15-08-2023). Deze informatie is makkelijk vindbaar, omdat de RIVM-site ernaar verwijst.
Negeren
Het advies van de overheid is duidelijk en goed onderbouwd: iedereen die met kwetsbare mensen werkt, zou eigenlijk een prik moeten halen. Toch laten veel zorgmedewerkers de vaccinaties aan zich voorbijgaan. Hoe is dat te verklaren? Bernard Williams geeft daarop het antwoord: omdat mensen graag informatie negeren die hen minder goed uitkomt. Het is ‘lastig’ om een prik in te plannen; misschien ben je de dag erna wel ‘minder lekker’; zelf krijg je ‘eigenlijk’ nooit griep; en een vaccinatie is uiteindelijk toch een ‘onnatuurlijk’ iets. En de desinformatie op het internet doet de rest, want alle verhalen die twijfel zaaien over de veiligheid van vaccinaties voorzien de weigeraars van een passend excuus. Uiteindelijk wint het beroep op altruïsme (‘doe het nou voor die kwetsbare ander!’) het dan niet van de innerlijke weerstand en onverschilligheid. Williams stelt terecht, dat we zeer alert moeten zijn op de interne obstakels die waarheidsvinding in de weg staan. Betrouwbare informatie is met enige inspanning nog wel te vinden, maar tegen onwil is geen kruid gewassen…