Door ds. Wilbert Dekker, Kampen
Paas begint bij wat hij noemt het ‘piëtistisch heilsdrama’, waarin het gaat om wat God doet met jouw ziel, en of je ziel wel gered is voor de eeuwigheid. Herken je dit piëtistisch heilsdrama uit je eigen biografie?
LA: Ik ben opgegroeid in de Hervormde gemeente Waddinxveen en heb een tik van de Nadere Reformatie meegekregen. Voor mijzelf heb ik tijdens mijn studie veel van Luther gelezen. Dus ja, bij mij leeft het besef wel sterk dat je uiteindelijk voor God staat. Er is iets mis en er moet iets met je gebeuren.
BV: Stefan woonde zelfs nog een poosje in dezelfde straat als ik in Nijkerk. We gingen naar verschillende kerken, maar als hij beschrijft hoe er over bekering gesproken werd is dat wel heel herkenbaar. Het ging iedere zondag opnieuw over de bekering, maar zelf vroeg ik me dan altijd af: wanneer gaat het nu over wat er daarna gebeurt, over hoe je als christen leeft? Dat is de heiliging. Maar daar ging het nooit over. Het boek van Paas vind ik wel een mooie poging om juist dat volle leven ter sprake te brengen.
Herken je dan ook de moeite die Paas verwoordt als het evangelie wordt versmald tot het individuele zielenheil? Of omgekeerd: herken je zijn verlangen om het heil breder te zien, in vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping?
LA: Ja, dat herken ik wel. Paas noemt dat een “dikkere” soteriologie (heilsleer, WD), vanuit het Engels. Zelf vind ik het mooier om dat een “vollere” soteriologie te noemen.
BV: Daar ben ik het mee eens: voller is mooier. Je merkt inderdaad dat het woord ‘heil’ vandaag de dag niet goed meer “pakt”. Dan vind ik het mooi wat Paas doet. Hij kijkt naar de bredere context van de schepping, de wereld, en komt dan uit bij vrede.
En kun je daar dan wat mee, in de praktijk van het volle leven?
LA: Nou, ik hoef niet precies te vinden wat Paas vindt. Hij schrijft vanuit zijn persoonlijke ervaring, maar mijn persoonlijke ervaring is toch weer anders. Maar ik kan me wel afvragen hoe mijn visie op het heil verrijkt kan worden. Ik neem dan van Paas mee dat God werkt in de rommelige praktijk van het leven. Paas haakt aan bij een zin van de Amerikaanse theoloog Andrew Root, die zegt dat God leven brengt op dode plaatsen.
Waar wij onze zelfhandhaving opgeven, daar kan God werken. Paas geeft dit vlees op de botten. Hij laat zien hoe dit werkt in het doen van recht en in de zorg voor de schepping. Zelf zou ik dit nog wat meer vanuit Schrift en Belijden, dus ‘van bovenaf’ benaderen.
BV: Precies daarom ben ik ook wat kritischer op wat Paas aandraagt. Zijn analyse in het eerste deel van het boek vind ik erg goed. Maar in het tweede deel van het boek wordt het onhelder. Dan moeten we God vinden in concrete ervaringen. Maar Paas geeft nergens heldere criteria welke ervaringen dan van God zijn en welke dat niet zijn. Ervaring is wel
de bril waarmee we de Bijbel lezen. Maar hoe weten we dan dat iets van God komt?
LA: Maar is het criterium bij Paas niet toch helderder: dat is namelijk het patroon van het kruis – dat God werkt op dode plaatsen.
BV: Jawel, maar dat verwerkt hij niet systematisch. Paas laat veel ruimte open voor de persoonlijke ervaring die een bron van Godskennis wordt. Het gevaar is dat Christus dan buiten spel kan komen te staan. Maar het heil is niet iets dat uit de persoonlijke ervaring opkomt, maar dat van buitenaf naar ons toekomt. Paas is missioloog en geen systematisch theoloog. En dat merkt je. Zijn verhaal rammelt te veel. Ik zou zeggen: schoenmaker blijf bij je leest.
LA: Maar het heil wordt wel in het concrete leven uitgewerkt. En de verbreding die Paas daarin aanbrengt is heel interessant.
BV: Ja, als Paas spreekt over de profeten van het Oude Testament dan wordt het mooi. Dan is die verbreding er inderdaad, naar recht, schepping en vrede. Maar dan ben je dus wel heel duidelijk begonnen bij de Bijbel, bij het Woord van God. En vandaaruit vind je God in deze wereld.
Is dit boek bruikbaar voor je in het predikantschap? Ga je anders preken nu je dit boek hebt gelezen?
BV: Van elk boek neem je wat mee. De verbreding die Paas aanbrengt, die had ik altijd al. Ik preek niet vanuit een schema, ook niet vanuit een piëtistisch schema. Ik preek het liefste vanuit de Bijbeltekst, en laat me verrassen. De vreugde van het ontdekken wat er staat, dat neem ik mee de kansel op. Je moet je daarbij wel blijven oriënteren op de breedte van de theologie. Van daaruit kun je naar de diepte van de Bijbel. Als we dicht bij de Bijbel blijven, wel met voorbeelden uit deze tijd – daar moet je je stinkende best op doen – dát zal overleven.
LA: In mijn preken vind ik de rechtvaardiging van de goddeloze heel belangrijk. Maar het boek van Paas nodigt uit om het heil breder uit te laten waaieren. Dat brengt je bijvoorbeeld dichter bij de schepping. Dat past hier ook goed in Mastenbroek. En nog iets: de akker waar God aan het werk is, is de akker van de gerechtigheid, zegt Paas. Paas scherpt daarin mijn blik.
De titel van het boek ‘Vrede op aarde’ suggereert dat het boek ook iets te zeggen heeft over Kerst. Kleurt het lezen van dit boek jullie kerstpreek van dit jaar?
LA: Jawel, want ik hoop in de Adventstijd te preken over de Lofzang van Maria. Zelf zou ik dat in eerste instantie verticaal uitleggen. Paas herinnert mij eraan dat er ook een horizontale lijn is van gerechtigheid in het hier en nu: machtigen worden van de troon gestoten. Er vindt een omkering plaats.
BV: Voor mij betekent Advent toch vooral dat het heil niet opkomt uit al het aardse, ook niet uit onze ervaring, maar juist vanuit de hemel. We verwachten het ergens anders vandaan. Advent toont ons het menselijke failliet. Er komt inderdaad vrede. Paas zegt: verzoening en vrede zijn het doel. Ik zou zeggen: er komt vrede dóór verzoening. Maar toch vond ik
wel heel mooi wat Paas schrijft over de incarnatie: de schepping krijgt een injectie met goddelijke stamcellen (blz. 107, WD). Ja, daar kan ik wel wat mee. Daar gaat het om met Kerst.