Door dr. Steven Paas, Veenendaal
Hoewel de auteurs er niet expliciet op wijzen, is de kerkgeschiedenis van Malawi archetypisch voor het verhaal van de kerk in veel andere landen van Afrika ten zuiden van de Sahara. Het begon vooral door de 19e-eeuwse zendingsbeweging in de westerse wereld, die het resultaat was van een godsdienstige opwekking in Groot-Brittannië en bijgevolg ook van een succesvolle protestbeweging tegen de slavernij en de slavenhandel. Het christendom in Afrika werd voorafgegaan door de komst van de islam. Tot op zekere hoogte werd deze zendingsbeweging gefaciliteerd door het kolonialisme.
Onverwacht door velen, maar voorzien door sommigen, schoot het christendom snel wortel en kreeg het een grote numerieke groei, met name na het einde van het kolonialisme rond 1960. Daardoor verschoof zelfs het centrum van het wereldchristendom van het ‘christelijke’ Westen naar Afrika.
Malawi
De verhalen van David Livingstone over zijn reizen door het Centraal-Afrikaanse gebied dat nu Malawi heet en zijn beschrijving van de wrede slavenhandel, brachten 19e-eeuwse Engelse en Schotse christenen ertoe om daarheen te gaan om het christelijk geloof te brengen. Het begon in 1860 met een onderneming van zendelingen vanuit de hoog-kerkelijke stroming in de Anglicaanse Kerk. Dat mislukte en verzandde in botsingen met lokale stammen in het zuiden. Een tweede poging vanaf Zanzibar naar het grote meer (nu: Malawimeer) lukte enkele decennia later. Daarvoor, vanaf 1875, hadden presbyteriaanse zendelingen van de Church of Scotland en de Free Church of Scotland posten gevestigd waar nu Blantyre ligt en aan de zuidkant van het meer. Geleidelijk aan breidde hun invloed zich uit naar het zuiden en naar het noorden in de kuststreken van het Malawimeer. Daarnaast begonnen Zuid-Afrikaanse gereformeerde zendelingen te werken in het centrale deel van het gebied.
Koloniaal
Het jaar 1891 is een markant punt in de geschiedenis. Toen ging Nyasaland – zoals het gebied toen was gaan heten – deel uitmaken van het Britse koloniale rijk. Zendelingen en koloniale heersers leken te verkeren in een gespannen verhouding tot elkaar van wederzijdse kritiek en samenwerking. Na 1900 deden de geloofszendingen hun intrede in het land, onder andere pinksterkerken en baptisten. In het algemeen stonden die veel kritischer tegenover de koloniale blanke heersers en hadden ze vaak veel begrip voor de smeulende onvrede onder de bevolking. Die gevoelens resulteerden in 1915 in een opstand, geleid door de baptistisch georiënteerde John Chilembwe van de Providence Industrial Mission. Chilembwe was in Amerika door zwarte christenen opgeleid tot predikant. De opstand werd neergeslagen en het koloniale regime beschuldigde protestantse zendelingen ervan deze te hebben uitgelokt. Als gevolg hiervan begon het Britse koloniale bewind de rooms-katholieke missionarissen te begunstigen omdat die, naar verluidt, hun bekeerlingen meer gehoorzaamheid leerden. Geleidelijk aan won het christelijk geloof aan acceptatie bij de bevolking, tegenover de toch wel sterk blijvende invloeden van de eeuwenoude Afrikaanse traditionele religie en van de islam, die rond 1830 het gebied van het Malawimeer was binnengekomen.
Onafhankelijk Malawi
Na het einde van het koloniale tijdperk in 1964 ging de leiding van zendingsposten en kerken over op lokale christenen. De onafhankelijkheid van Malawi bracht een zeer grote numerieke groei van het christendom met zich mee. Bijdragende factoren waren intensivering van prediking en zondagsschoolwerk in de presbyteriaanse gemeenten, en de invloeden van de pinksterbeweging en de charismatische beweging. Tegelijkertijd onderging Malawi sinds de onafhankelijkheid in 1964 een 30-jarige periode van dictatuur onder president Hastings Kamuzu Banda. In het algemeen voegden de kerken zich naar het straffe politieke regime. Maar langzaam groeide er een geest van verzet tegen het onrecht waaronder de bevolking leed. De kerken namen stelling tegen het dictatoriale bewind, dat uiteindelijk het veld moest ruimen. Vanaf 1994 bleef het christelijk geloof zich verspreiden in Malawi. De leiding in de gemeenten en de kerkelijke organen is volledig overgegaan in Malawische handen.
Naslagwerk
In dit kerkhistorische vademecum wordt de ontwikkeling van bijna alle denominaties in Malawi gedetailleerd weergegeven. Een uitstekend wetenschappelijk verantwoord naslagwerk over het christendom in Malawi, waartoe meer dan 80 procent van de bevolking behoort. Een echte aanrader, voor iedereen die taken verricht voor en in Malawi, maar ook voor anderen die het zendingswerk een warm hart toedragen.
Malawi Church History 1860-2020, Kenneth R. Ross en Klaus Fiedler; uitg. Mzuni Press/African Books Collective; 500 blz.; £ 45,00