Door ds. Wim Scheltens
In het theologisch elftal van het dagblad Trouw zijn twee professoren aan het woord: Erik Borgman en Arnold Huijgen. Ze hebben het eigenlijk over de verregaande betekenis van taal. ”Hoelang kun je iets een ‘crisis’ noemen?” zegt Arnold Huijgen, hoogleraar dogmatiek aan de Protestantse Theologische Universiteit. “Een crisis is een kortdurend moment waarop je snel moet ingrijpen. Maar bij de migratie naar Europa gaat het om iets dat al lange tijd speelt en nog lang zal blijven spelen, omdat mensen Europa nu eenmaal aantrekkelijk vinden. Dat migranten de Middellandse Zee proberen over te steken, is al jaren aan de gang.”
Verantwoordelijkheid wegschuiven
En dan noemt Huijgen een belangrijke reden. Dat woord ‘crisis’ wordt gebruikt om politieke doelen te dienen. “Bijvoorbeeld om maatregelen te nemen die je anders niet zou kunnen rechtvaardigen. Of om verantwoordelijkheid weg te schuiven. Je suggereert: we worden overvallen door een acute situatie, de schuld ligt bij de externe, onvoorziene factor. Dat leidt de aandacht af van de vraag waarom we ons er niet goed op hebben voorbereid.”
Machteloos gevoel
Erik Borgman (Tilburg University) voegt daar aan toe: het woord ‘crisis‘ kan aangeven, waarom we ons machteloos voelen. Dat leidt weer af van de vraag, waarom we geen betere faciliteiten hebben gemaakt. En wat hebben we binnenkort nodig aan faciliteiten? Borgman stelt: “Er zijn wel degelijk inschattingen te maken. Maar Europa sluit de ogen voor de realiteit van migratie. We doen koppig alsof we geen migratielanden zijn en daarom overvalt het migrantenvraagstuk ons voortdurend. We wachten tot het hele asielsysteem vol zit omdat statushouders al jaren niet doorstromen en komen pas in actie als de migranten in tentjes buiten Ter Apel slapen.”
Schijnoplossing
“De Europese asieldeal zal geen rust brengen. Die biedt een schijnoplossing, gestoeld op wensdenken. Gevolg: weer ‘chaos’ en meer roep op restrictiever beleid. Mensensmokkel neemt pas af als er realistische alternatieven zijn, reguliere en veilige wegen om Europa te bereiken. Maar de deal gaat over selecteren aan de grens en over opsluiten, inclusief minderjarige kinderen. Alsof migreren een misdaad is.”
Let op: welke taal gebruik je
Huijgen denkt na: “Op zich begrijp ik onze angstvallige taal wel. Een vreemdeling is altijd ongemakkelijk. Er zit in ons een weerstand tegen het vreemde, dat is heel menselijk. Het vergt een actieve beslissing om een open houding aan te nemen. Dat begint bij de taal die we gebruiken.”
Huisvesting
Beide theologen raken m.i. de kern en dat is: met rechten van de mens kan het huidige asielbeleid niet zoveel. En dat in Nederland, dat links en rechts door de jaren heen het vingertje opheft naar landen die een loopje nemen met mensenrechten. En nu gebeurt het in ons eigen land. Huisvesting met semi-permanente bouw kan heel goed een oplossing zichtbaar maken van doorstromende asielzoekers en statushouders. Die bouw kan aan de rand van de bebouwde kom een plek vinden of net over die grens heen. En het kan in oudere kantoren die leeg staan. En met name die plek rond het begin of eind van de bebouwde kom kan voor iedereen een duidelijk signaal zijn: hier wonen tijdelijk mensen, die door gaan stromen.
Inzet en vaardigheden
Een andere belangrijke zaak is de werkgelegenheid in ons land, die beïnvloed wordt door de vergijzing. Er is heel wat werk, waar geen handen voor zijn. Vraag aan asielzoekers wat ze in ons land willen doen, waar ze hun schouders onder willen zetten, hoe ze hun rol zien in ons land, waarom ze blij zijn hier te kunnen komen.
En maak gebruik van vaardigheden en kundigheden van asielzoekers. Er zijn allerlei onderzoeken waaruit blijkt, dat veel asielzoekers geen klaplopers zijn, maar geïnteresseerd zijn om in de samenleving actief mee te doen. Laten we daar op een frisse en niet wantrouwende wijze gebruik van maken.
Moedige leiders gevraagd
Wellicht zou het kunnen, dat ministers en staatssecretarissen zich meer ontpoppen als moedige leiders en niet als managers van een partij die bij de volgende verkiezingen wil winnen. Het asielbeleid zou moeten worden voorgesteld als een voorrecht, dat je mag meewerken aan het zich thuis voelen van opgejaagde mensen.
De staatssecretaris zou moeten aangeven, wat een voldoening dat geeft, als jouw gemeente ook meedoet met verantwoorde opvang.
Toevluchtsoord
Asiel betekent: een toevluchtsoord bereiken. En niet afgescheept worden met minderwaardige huisvesting. Wat concluderen het Nederlandse Rode Kruis, Dokters van de Wereld en expertisecentrum Pharos? Dit: in de meeste crisisnoodopvanglocaties is de zorg voor asielzoekers niet goed; slechte huisvesting, gebrek aan privacy, onvoldoende wc’s en douches en lang wachten zonder iets te doen te hebben – het is ziekmakend. Bij inspecties constateerde men, dat infectieziekten als schurft, diarree en luchtweginfecties veel voorkomen op locaties waar bewoners dicht op elkaar leven. Door de inrichting van de locaties is het behandelen van die ziektes lastig. Soms worden ‘kamers’ alleen gescheiden door gordijnen, wat ook een privacy-probleem oplevert.
Ook kampen bewoners met psychische klachten, bijvoorbeeld omdat ze oorlog hebben meegemaakt in hun land van herkomst. Er is overdag weinig te doen. Mensen mogen niet werken en mogen zelfs geen vrijwilligerswerk doen, veel kinderen gaan niet naar school. Daar komt de onzekerheid over de asielprocedure nog bovenop, sommen de onderzoekers op. Opgeteld leidt dit tot serieuze gezondheidsrisico’s voor de bewoners van crisisnoodopvanglocaties.
Hoe krijgt het volk Israël dat in de Bijbel te horen? “Iemand die als vreemdeling in jullie land verblijft, mag je niet onderdrukken. Behandel vreemdelingen die bij jullie wonen als geboren Israëlieten. Heb hen lief als jezelf, want jullie zijn zelf vreemdelingen geweest in Egypte. Ik ben de HEER, jullie God.” (Leviticus 19: 33,34)
Jullie weten wat het is om vreemdeling te zijn, lezen we. Ja, denk aan de jaren van onderdrukking van ons land, of dat nu in de Middeleeuwen was, onder de Franse bezetting of in de Tweede Wereldoorlog. Dat is allemaal ver weg. Maar het ethische elan is duidelijk: je doet wat je hand vindt om te doen om iemand die geen helper heeft de helpende hand te bieden. Die mentaliteit moeten we niet kwijt. En politieke leidinggevenden kunnen dan in verkiezingstijd met rechte rug getuigen, dat ze er trots op zijn om de mensenrechten in eigen land centraal te hebben gezet.