Door Arjan Breukhoven
En nu? Weer als vanouds samenzang met orgel? Of hebben jullie een pianist, al of niet met een band en leadzanger? Nog steeds YouTube-video’s? Ik hoor iemand zeggen: “ik wil zingen”, maar iemand anders zegt vertwijfeld: “ach, als ik nog wil zingen dan koop ik wel een seizoenkaart bij Feijenoord. Daar zingen ze tenminste nog.”
Jezus als zanger
In de oude Romeinse tijd hadden de Romeinen het voor het zeggen in de wereld, al was de cultuur Grieks van afkomst. De Griekse muziek zal zeker een bijdrage hebben geleverd met hun volksliedjes aan de zang in de vroeg Christelijk tijd. De eerste Christenen zongen geestelijke liederen (Kolossenzen 3: 16), en dan moet je denken aan bijvoorbeeld onberijmd gezongen Psalmen. Na het laatste Avondmaal vertrok Jezus naar de Olijfberg nadat Hij en Zijn discipelen … de lofzang hadden gezongen (Matteüs 26: 30). Wat geweldig: ook Jezus mag ons hierin voorgaan: Jezus zingt, dus dát wil ik ook!
De tijd van het oude Romeinse rijk ligt ver achter ons. Sindsdien is er in de zingende kerk veel veranderd. De psalmenzang is in de Christelijke kerk lang een vast onderdeel geweest, en in sommige kerken in ons land wordt er nog steeds alleen uit de Psalmen gezongen al dan niet ritmisch. Maar het gebeurt al in kerken dat zang tot een luistermoment is geminimaliseerd. Hoe staat u daarin? Is de samenzang een optreden of aanbidding? Zingt we tot lof van God, of ter verpozing?
Beperkte keuze van 1.755 liederen
Waar in de wereld is zo’n verscheidenheid aan liederen als in Nederland? Hoe lang geleden hadden we 150 liederen om uit te kiezen. Bij mij in de Dorpskerk van Berkel en Rodenrijs hebben wij de beperkte keuze van maar liefst 1.755 (!) liederen. Is er bij u in de kerk de laatste 10 jaar wat veranderd als het gaat om de zang?
Als samenzangbegeleider wordt er veel van jou verwacht. Goede gemeentezangbegeleiding is een kunst. Je moet een Psalm kunnen begeleiden, wat je doet vanuit een klassieke basis, maar ook een lied vanuit de Evangelische hoek, wat je moet begeleiden qua stijl gedacht vanuit de lichte muziek. Best wel uitersten waar niet iedere organist of pianist mee uit de voeten kan. Ik ben van mening dat bijna ieder lied op een orgel kan worden begeleid, maar dan moet je als organist wel kennis hebben van allerlei muziekstijlen. Niet alleen gedacht vanuit de klassieke basis, maar je moet ook praktische kennis hebben van de lichte muziek, denk aan pop en jazz. Niet iedere organist heeft dit, dus waak er voor om te oordelen over je organist. Als je als organist echt een modern lied niet kan begeleiden wordt het wel lastig. Maar veel is wel weer te leren. Ik ben er ook een groot voorstander van dat op het conservatorium de kerkmuziekopleiding moet aanschuiven bij de afdeling lichte muziek. Zeker gezien de verschuiving in de kerkmuziek de laatste decennia moet er mijns inziens kennis worden genomen van elkaars vaardigheden om zo aansluiting te houden met de wensen van de kerkgangers. Ik vind het erg mooi te zien dat er zo’n verscheidenheid aan liederen is tegenwoordig. In een open communicatie tussen voorganger en organist of begeleider kom je een heel eind waar iedereen blij van kan worden!
Voor elck wat wils
Ik werd bij het voorbereiden van dit artikel wel heel erg blij te lezen in een onderzoek dat het orgel in alle kerkelijke stromingen nog steeds het meest favoriete begeleidingsinstrument is in de Nederlandse kerken. Met 62% wordt het orgel als favoriet aangevinkt tegenover 26% piano.
Nu moet ik eerlijk bekennen dat zowel het orgel als de piano de instrumenten zijn waar ik mijn boterham mee verdien. Beiden zijn mij even lief. Dan kun je je afvragen waarom ik toch eerder voor orgel kies voor samenzangbegeleiding dan voor de piano.
Het is heel simpel: een orgel heeft qua klank veel meer draagkracht dan een piano. Praktisch: je kunt veel beter een samenzang leiden en sturen met een orgel dan met een piano. Toch loop ik wel eens naar beneden om achter de piano te kruipen omdat het in de afwisseling ook wel weer leuk is. Want 62% voorstanders kent toch nog 38% liefhebbers van een ander instrument. Dus voor elck wat wils.
Samenzang blijvend?
Maar ik ben toch enigszins verontrust. Samen zingen is samen bidden, is samen Gods lof zingen, is samen geroerd raken. In de zomer keken mijn vrouw en ik op ons vakantieadres via internet naar een dienst in den lande waar alleen een band speelde met een leadzanger. De dominee kondigde het al aan: “wij luisteren nu naar lied …”. En inderdaad, de gehele dienst luisterliederen, geen enkele samenzang. Dat deed mij verdriet. En niet alleen in Nederland. Tijdens diezelfde vakantie was ik in de grootste stadskerk in het Duitse Hamburg waar een zangeres met gitaar de hele dienst speelde. De organist speelde alleen, en zeker niet onverdienstelijk, het inleidende spel … niemand zong tijdens de dienst mee. En eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik dit vaker meemaak: als een band speelt wordt er minder meegezongen. Het verzandt in een luisterlied. Dat geldt ook voor het kijken naar YouTube fragmenten van liederen die opgenomen zijn voor het programma “Nederland Zingt”. Ook dat is verworden tot een luistermoment.
Nu wil ik zeker geen waardeoordeel geven aan bandjes in kerken of andere manieren van samenzang begeleiding dan orgel, maar laten we alsjeblieft blijven zingen in de kerk en zoek naar mogelijkheden om dit met elkaar te blijven doen: samen zingen! Het aanbod aan liederen is tegenwoordig gelukkig megagroot!
Een luikje open
Gaat er bij u ook wel eens een luikje naar boven open als u zingt? Het ontroerde mij toen ik Anita Witzier, de tv presentator, hoorde zeggen dat ze bij het overlijden van één van haar ouders zong: “Nu gaan de bloemen nog dood … stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw”. Maar ik krijg hetzelfde gevoel als mensen geroerd zijn bij het horen van een bepaald lied. Wat indrukwekkend als ik hoor dat liederen een leven lang troost en uitkomst bieden. Wat heerlijk om samen iedere zondag in de kerken met elkaar te zingen. Dat hoort bij onze kerkelijke cultuur, bij onze kerkelijke traditie, dat versterkt de ziel, dat brengt je dichter bij God. Wat geweldig om dit zondag aan zondag te mogen begeleiden!
Zingen in de Kuip in Rotterdam? Prima, laten ze dat maar blijven doen, maar wij hebben onze kerk… je moet er als voetbalsupporter jaloers op worden om te horen hoe ze in de kerken met enthousiasme, met geestdrift zingen!
Ik wil zingen! U ook?
Arjan Breukhoven ontving op 9 januari 1982 ontving zijn eerste officiële aanstelling als organist in Rotterdam, dit jaar 40 jaar geleden. Op zaterdag 22 oktober 2022 zal hij het 40-jarig jubileum vieren tijdens een Jubileumconcert in de Grote Kerk van Dordrecht.